Cơ sở pháp lý

Nhà nước Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật điều chỉnh quan hệ gia đình trong đó có vấn đề bạo hành gia đình như Hiến pháp năm 1992, Luật Hôn nhân và gia đình, Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em, Bộ luật dân sự, Bộ luật tố tụng dân sự, Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự, Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính, Pháp lệnh người cao tuổi... Các quy định pháp luật tuy đã đề cập đến các biện pháp bảo vệ gia đình và phòng ngừa bạo lực gia đình, nhưng vẫn chưa có quy định trực tiếp và riêng biệt về phòng, chống bạo lực gia đình. Đảng Cộng sản Việt Nam cũng đồng ý về mặt chủ trương là phải "xây dựng và hoàn thiện pháp luật về... dân số, gia đình, trẻ em và chính sách xã hội".[2]

Yêu cầu thực tiễn

Trên thực tế ở Việt Nam, tình trạng bạo lực gia đình đang diễn ra ngày càng phổ biến ở nhiều nơi, số vụ bạo hành gia đình gây hậu quả nghiêm trọng có chiều hướng tăng cao, tình trạng xúc phạm danh dự, nhân phẩm và tính mạng của con người xảy ra hàng ngày chủ yếu đối với phụ nữ và trẻ em. Cụ thể có thể dẫn chứng như:

• Có 66% các vụ ly hôn ở Việt Nam liên quan đến bạo hành gia đình.[3]
• Trong 5 năm từ 2000 - 2005, có 186.954 vụ ly hôn do bạo lực gia đình, hành vi đánh đập, ngược đãi chiếm 53,1% trong các nguyên nhân dẫn tới ly hôn.[4]
• Riêng trong năm 2005, có tới hơn 39,7 nghìn vụ ly hôn có nguyên nhân từ bạo hành trong tổng số gần 65 nghìn vụ án về hôn nhân và gia đình, chiếm tỷ lệ 60,3%[4]
• 25% gia đình có hành vi bạo lực tinh thần, 23% gia đình có bạo lực về thể chất, 30% cặp vợ chồng xảy ra hiện tượng ép buộc quan hệ tình dục, tại đồng bằng sông Cửu Long có 1.319 ca nhập viện do bạo hành gia đình, trong đó khoảng 1.000 ca tự tử, và 30 trường hợp tử vong.
• Gần 5% phụ nữ thường xuyên bị chồng đánh đập, hành hạ[3] trong đó có nhiều vụ việc thương tâm và gây phẫn nộ dư luận như như vụ người chồng do bực tức đã bắt vợ cởi quần áo, chui vào cũi chó và khóa lại, sau đó gọi mẹ vợ sang chứng kiến. Rồi lại vụ người vợ xin ly hôn vì bị bạo hành quá nhiều lần đã bị người chồng cắt hai núm vú bỏ vào cốc rượu.
• Đến 82% hộ dân nông thôn và 80% hộ ở thành phố có xảy ra bạo lực,[3] 9-10% trường hợp nạn nhân của bạo lực gia đình là nam giới.

Một cuộc điều tra khác cũng cho biết có 21,2% cặp vợ chồng đã kết hôn cho biết đã trải qua một trong những hình thức bạo lực gia đình như bị đánh, mắng, nhục mạ... Cuộc điều tra cho thấy hành vi bạo lực gia đình vẫn tồn tại ở 1/5 các cặp vợ chồng. Nạn nhân chủ yếu là người phụ nữ và con cái trong gia đình. Tình trạng bạo lực xuất hiện ở các cặp vợ chồng từ 31 đến 40 tuổi phổ biến hơn các nhóm tuổi khác.

Bạo hành gia đình để lại một hậu quả nghiêm trọng, có thể các vết thương về thể xác sẽ nhanh chóng phục hồi và lành lặn nhưng những vết thương về tình thần rất khó để xóa nhòa.[5] Thực tế đó cho thấy cần một thể chế pháp lý đủ mạnh để có thể góp phần phòng và chống bạo hành gia đình bảo vệ các đối tượng yếu thế bên cạnh các phương pháp như kinh tế, giáo dục, tuyên truyền, thuyết phục....

Tranh cãi và thông qua

Dự luật phòng chống bạo lực trong gia đình được các đại biểu quốc hội quan tâm, góp ý và tranh cãi khá gay gắt. Có đại biểu nhận định rằng dự thảo luật phòng chống bạo lực gia đình gần như nặng về tính từ thiện, trợ giúp nạn nhân, thể hiện sự lúng túng, bị động và mang tính đối phó nhiều hơn. Nhiều đại biểu khác phản đối việc đưa chuyện cưỡng ép quan hệ tình dục trong vợ chồng vào nhóm các hành vi bạo lực gia đình, bởi tuy công nhận có đưa như thế mới phân biệt được cụ thể (với bạo lực thể chất, bạo lực tinh thần...) nhưng, đây là vấn đề quá riêng tư của mỗi người, là chuyện "phòng the" thầm kín, không ai dám "vạch áo cho người xem lưng" và chỉ nên đưa khái quát quy định về hành vi bạo lực về thể chất và tinh thần.

Không đồng tình với các quan điểm trên, sau khi dẫn con số 30% cặp vợ chồng có hiện tượng ép buộc quan hệ tình dục, một số đại biểu cho rằng phải đưa hành vi này vào Luật nhằm tạo đột phá vào tư tưởng bảo thủ, xấu hổ, âm thầm chịu đựng của những ai đang chịu "bạo lực tình dục" mặc dù thủ phạm của hành vi này, có bị tố cáo cũng rất khó mà kết tội để xử lý. và "bạo lực tình dục" không chỉ là buộc ai đó phải quan hệ tình dục mà ngay cả việc buộc phải đẻ con trong khi sức khoẻ của người phụ nữ không đảm bảo, hoặc buộc phải phá thai, cũng có thể xem như một hình thức bạo lực tình dục. Nó ảnh hưởng cả đến thể chất, tinh thần, thậm chí nguy hiểm đến cả tính mạng.

Đa số đại biểu nữ tỏ ra quyết liệt với quan điểm phải xử lý bạo lực sau ly hôn đặc biệt là các đối tượng "nam, nữ không đăng ký kết hôn mà chung sống với nhau như vợ chồng hoặc vợ, chồng đã ly hôn có hành vi bạo lực" vào áp dụng trong Luật. Có đại biểu cho rằng không nên lẩn tránh hiện tượng trên bởi nó đang xảy ra ngày càng phổ biến trong xã hội hiện đại. Đồng thời với hội nhập quốc tế là hội nhập về văn hóa và lối sống. Và đây là những đối tượng dễ bị tổn thương nên có nhu cầu bảo vệ cao.

Tuy nhiên có những ý kiến phản đối của các đại biểu nam về xử lý bạo lực sau li hôn chủ yếu căn cứ trên lập luận: chấp nhận đưa vào luật, là gián tiếp thừa nhận tình trạng không đăng ký kết hôn nhưng vẫn chung sống với nhau, điều đó trái với quy định chấm dứt tình trạng hôn nhân thực tế và không thể lấy luật này để bảo vệ những người đã vi phạm luật hôn nhân gia đình và vì đây là Luật Phòng, chống bạo lực trong gia đình cho nên chỉ điều chỉnh với đối tượng là thành viên trong gia đình.

Nhiều đại biểu cũng băn khoăn tính khả thi của Luật vì sự "im lặng kinh khủng" trong gia đình của vợ hoặc chồng cũng phải được coi là hành vi bạo lực gây áp lực tâm lý. Mà đây là một điều thực tế dự luật chưa điều chỉnh. Thậm chí có đại biểu cho rằng chưa cần thiết phải ban hành luật này vì các vấn đề được đặt ra đều đã nằm rải rác ở các văn bản pháp luật khác như Luật hôn nhân gia đình, Bộ luật dân sự, Bộ luật hình sự...[6] chưa kể đến một số chế tài thiếu tính khả thi như "cấm người có hành vi bạo lực gia đình tiếp xúc với nạn nhân (theo quyết định của chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã)" vì việc áp dụng biện pháp cách ly, cấm tiếp xúc... đều phải có yêu cầu của nạn nhân (chứ không phải theo ý của chính quyền địa phương).[6]

Về quy định Nhà tạm lánh, có đại biểu hoan nghênh ý tưởng xây nhà tạm lánh cho đối tượng bị bạo hành, mô hình này sẽ cách ly nạn nhân và giúp họ phục hồi. Tuy nhiên, có đại biểu tỏ ra băn khoăn về tính khả thi của mô hình này, khi mà phương thức hoạt động, cách thức tổ chức chưa được quy định rõ và quy định có tính thụt lùi, bị động (người bị bạo hành phải trốn). Phù hợp nhất là nếu thấy nguy hiểm tính mạng cho người bị hại thì nên cách ly người gây ra bạo lực". Có đại biểu còn phân tích quy định trong dự thảo còn bất hợp lý vì những cơ sở hỗ trợ nạn nhân là những cơ sở hoạt động nhân đạo, trong lúc vẫn yêu cầu phải đảm bảo về nhân lực, chuyên môn, điều kiện làm việc, đảm bảo về trang thiết bị...

Bên cạnh mô hình "nhà tạm lánh", các biện pháp hỗ trợ nạn nhân bạo hành, xử lý kẻ phạm tội cũng được các đại biểu thảo luận, bổ sung chi tiết, phần lớn đều thống nhất, đây là một dự luật mang tính đặc thù riêng nhằm xử lý một vấn đề tế nhị, do đó "cần phải lấy giáo dục làm gốc, và lấy giáo dục làm phương tiện để cảm hoá con người, lấy giáo dục để điều chỉnh hành vi con người". Bên cạnh đó, phải đề xuất thêm các biện pháp xử lý cứng rắn khác.

Sau khi tranh cãi, góp ý, thảo luận thì cuối cùng các đại biểu cũng nhất trí về sự cần thiết phải ban hành Luật này và cuối cùng thì Luật phòng chống bạo lực gia đình cũng được bỏ phiếu thông qua.